چکیده
آلودگی میکروپلاستیک‌ها در همه جا یافت می‌شود؛ در محیط‌های آبی، خشکی، درون رسوبات یافت شده در آب‌ها، در بدن موجودات و در جو این آلودگی به چشم می‌خورد؛ و به دنبال آن اثرات بیولوژیکی قابل توجهی بر زندگی گیاهی و جانوری داشته است. در سال‌های اخیر روند این آلودگی به صورت گسترده مورد بررسی قرار گرفته است و همچنان ادامه دارد.
مطالعات اخیر، حضور میکروپلاستیک‌ها را در غذاهای دریایی، نمک سفره، آب آشامیدنی و غیره نشان می‌دهد. به همین دلیل، نگرانی‌ها در ارتباط با اثرات بالقوه میکروپلاستیک‌ها در مناطقی که مصرف بسیار بالای غذاهای دریایی (مانند ماهی و صدف) دارند، دو چندان شده. در این میان، شواهدی مبنی‌بر قرار گرفتن انسان‌ها در معرض خطر این آلودگی‌ها از طریق خوردن غذا، نوشیدنی و یا حتی استنشاق ترکیبات آلوده به این مواد نیز دیده می‌شود.
برخی نتایج به دست آمده طی آزمایش‌های کشت سلولی، حاکی از آن است که در افرادی که در طول مدت‌ها در معرض غلظت بالایی از میکروپلاستیک‌ها بوده‌اند، عوارضی جدی همچون تحریک پاسخ‌های ایمنی، استرس و القای سمیت تولید مثلی و رشدی ایجاد گردیده است؛ با این حال، شواهد قطعی درمورد ارتباط مصرف میکروپلاستیک‌ها و تهدید سلامتی انسان و رژیم غذایی او وجود ندارد؛ به خصوص در رابطه با مصرف محصولات دریایی آلوده به میکروپلاستیک‌ها و خطراتی که ممکن است در پی آن به وجود آید، دانش محدودی وجود دارد و ارزیابی آن دشوار و بحث‌برانگیز است.
بنابراین، پیش از هر چیز، لازم است مسیرهای آلودگی میکروپلاستیک‌ها و سهم واقعی آنها را در مواد غذایی و ایجاد مشکلات زیست‌محیطی و آلودگی خاک، هوا و آب شیرین شناسایی و مشخص نماییم.
مقدمه
تولید پلاستیک در مقیاس بزرگ به سال‌های دور و حدود سال‌های دهه 1950 برمی‌گردد. تولید این محصولات رشد فزاینده‌ای به همراه داشت و به دنبال آن تولید زباله‌های پلاستیکی نیز افزایش چشمگیری پیدا کرد؛ به گونه‌ای که در سال 2017 میزان زباله‌های پلاستیکی جهان به حدود 335 میلیون تن رسید. همچنین تخمین زده می‌شود که بین 4.8 تا 12.7 میلیون تن از زباله‌های پلاستیک به آب اقیانوس‌های جهان راه می‌یابد.
اثرات پلاستیک‌های در مقیاس بزرگ یا به اصطلاح ماکروپلاستیک‌ها به صورت در هم تنیدگی و خفه کردن حیوانات به ثبت رسیده است. ماکروپلاستیک‌ها توسط چشم غیرمسلح قابل دیدن و شناسایی هستند؛ اما گونه‌ی دیگری از محصولات پلاستیکی در مقیاس بسیار کوچکتری وجود دارد که توسط چشم غیرمسلح دیده نمی‌شود و با عنوان میکروپلاستیک شناخته شده‌اند.
مفهوم میکروپلاستیک‌ها یا به اختصار MPs در سال 2004 به جهان معرفی گردید. این مواد، با عنوان قطعات کوچک پلاستیکی با اندازه کمتر از 5 میلی‌متر معرفی می‌شوند. میکروپلاستیک‌های موجود در محیط‌های دریایی، ناشی از تکه‌تکه شدن زباله‌های پلاستیکی بزرگتر هستند و یا ممکن است به صورت ذرات میکرو یا نانو به آب و رسوبات وارد شوند.
اخیراً تهدیدات میکروپلاستیک‌ها برای سلامتی انسان در سطح جهانی و به طور عمومی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است؛ محصولاتی مانند ابزار ماهیگیری، بسته‌ها و بطری‌های نوشیدنی، منسوجات مصنوعی، رنگ‌ها، لوازم آرایشی و محصولات مراقبت شخصی مانند پاک‌کننده‌های صورت، ژل‌های حمام و خمیردندان‌ها مواردی هستند که میکروپلاستیک‌ها، اجزای سازنده آنها به شمار می‌روند. از آنجایی که محیط زیست دریا توجه زیادی را به خود جلب کرده است، احتمال وجود غذاهای دریایی آلوده به میکروپلاستیک‌ها محتمل‌تر است.
تا کنون، بیش از 690 گونه دریایی آلوده به MPs از جمله خوراکی و غیرخوراکی گزارش شده است و در 202 گونه خوراکی، 201 گونه دریایی و 1 گونه خشکی یافت شده است. مصرف این محصولات غذایی، سبب قرار گرفتن انسان در معرض خطرات ناشی از میکروپلاستیک‌ها خواهد شد. طبق گزارش‌ها، اثرات سمی، مهار رشدی، آسیب ایمنی و استرس اکسیداتیو در نتیجه مصرف این محصولات آلوده ایجاد می‌گردد.
آزمایشات انجام شده بر روی پستانداران، نشان دهنده این است که میکروپلاستیک پلی‌استایرن می‌تواند در نهایت سبب تحریک سازی روده شود؛ همچنین آزمایشات انجام شده بر روی موش نشان می‌دهد که ورود این مواد به بدن، می‌تواند بروز دیس‌بیوز در میکروبیوتای روده و اختلال در متابولیسم لیپیدها را در پی داشته باشد. از سویی، میکروپلاستیک‌ها قادر هستند تا در بدن موجودات دریایی تجمع یافته و وارد زنجیره غذایی موجودات شوند.
زباله‌های میکروپلاستیک‌ها را در سطح جهانی می‌توان به دو دسته اولیه و ثانویه تقسیم‌بندی نمود:
میکروپلاستیک‌های ابتدایی یا اولیه، از ابتدا در مقیاس کوچک و برای اهداف مختلفی ساخته شده‌اند، به عنوان مثال در محصولات آرایشی کاربرد دارند. اما میکروپلاستیک‌های ثانویه، در طول زمان و به دلایلی همچون هوازدگی مکانیکی تخریب شده و در نقاط گوناگون جهان از جمله اقیانوس‌ها، رسوبات، آب شیرین، خاک و هوا، در ابعاد کوچک مشاهده و یافت شده‌اند.
برخی از این میکروپلاستیک‌های شناسایی شده، در مناطق دورافتاده از مناطق مسکونی انسان‌ها یافت شده‌اند؛ برای مثال در مناطق دوردست قطبی و هسته‌های یخی دریا نیز مشاهده شده‌اند. آنها حتی در عمیق‌ترین بخش‌های اقیانوسی جهان همچون گودال ماریانا نیز یافت شده‌اند، به طوری که حدود 200 تا 2200 قطعه از MPs در هر لیتر مشاهده شده و به ثبت رسیده است.
حضور میکروپلاستیک‌ها در مناطق دوردست را می‌توانیم به کمک مفهومی تحت عنوان “چرخه پلاستیک” بیان نماییم. همانطور که می‌دانیم، تبخیر آب اقیانوس‌ها به تشکیل ابرهای بارانی کمک می‌کند، در این میان، وجود میکروپلاستیک‌ها در بخار آبِ تشکیل دهنده ابرها، باران حاوی این مواد را بر سطح زمین روانه می‌کند؛ بارش این باران در مناطق کوهستانی، مکان‌های دورتر همچون دریاچه‌ها و رودخانه‌های بعدی و سایر مناطق جهان، به گسترش میکروپلاستیک‌ها منجر می‌شود؛ در نهایت، بازگشت میکروپلاستیک‌ها از طریق این رودخانه‌ها به اقیانوس به تکمیل چرخه میکروپلاستیک منجر خواهد شد.
سوال اینجاست که ما انسان‌ها تا چه حدی در معرض این خطرات قرار داریم؟
بررسی حضور MPs در منابع غذایی، حاکی از آن است که 128 مارک نمک‌های تجاری از 38 کشور، به آلودگی میکروپلاستیک‌ها دچار بودند. همچنین، گزارش‌هایی از وجود میکروپلاستیک‌ها در بطری‌های آب آشامیدنی نیز به ثبت رسیده؛ در نوشابه‌های گازدار و انرژ‌ی‌زا، داخل گوشت، میوه و سبزیجات نیز مواردی مشاهده شده است. بنابراین، لازم است تمام مراحلی را که در نهایت به مصرف غذا توسط انسان منجر می‌شوند (اکتساب مواد غذایی، تولید، بسته‌بندی و حمل و نقل)، مورد بررسی قرار دهیم.
به علاوه، مطالعات گسترده‌ای در رابطه با نحوه بلعیده شدن و استنشاق میکروپلاستیک توسط حیوانات حیات وحش، و آثار و عواقب حاصل از آن بر طبیعت صورت گرفته است.
اثرات میکروپلاستیک‌ها بر سلامت انسان شامل 3 گروه اصلی آثار شیمیایی، فیزیکی و بیولوژیکی است.
در این قسمت، مبحث افزودنی‌های سمی مطرح می‌گردد. طبق شواهد به دست آمده، مواد افزودنی، رنگ و رنگدانه‌ها می‌توانند سمیت، سرطان‌زایی و جهش‌زایی را برای انسان‌ها به همراه داشته باشند؛ این مواد معمولاً حاوی میکروپلاستیک‌ها هستند که روی سطوح و منابع آبی تجمع یافته و پیامدهایی برای سلامتی دارند.
فتالات‌ها به طور معمول، به عنوان نرم‌کننده‌هایی برای انعطاف‌پذیری پلاستیک‌ها و شکستن آنها شناخته می‌شوند؛ اهمیت این مواد به گونه‌ای است که در صورت خارج شدن آنها، مواد پلاستیکی به مرور و با گذر زمان سخت و خشک می‌شود.
فتالات‌ها بیش از 80 درصد نرم‌کننده‌های جهان را تشکیل می‌دهند و مطالعات انجام شده بر روی آنها بیانگر این است که این ماده در حال حاضر، در خانه‌ها، گرد و غبار موجود در هوا، شیر مادر و ادرار انسان‌ها یافت می‌گردد. طیف گسترده‌ای از محصولات شیمیایی که در تولید میکروپلاستیک‌ها نقش دارند، برای انسان و حیوانات بسیار سمی هستند و می‌توان تحت عنوان مواد سرطان‌زا و مواد شیمیایی نوروتوکسیک از آنها یاد کرد که عوارضی مانند اختلالات غدد درون‌ریز را به همراه دارند. حتی بروز آسم و آلرژی به ویژه در کودکان، اثرات بیولوژیکی وارد شده بر رحم مادران باردار و کوتاه شدن طول مدت بارداری، آثار تولید مثلی و پیامدهای نامطلوب تولد نیز بی‌ارتباط با مواد شیمیایی مذکور نیست. بررسی بافت‌ها و مایعات بدن انسان، نشان می‌دهد علاوه‌بر فتالات، استایرن ( از مواد به کار رفته در ساخت پلاستیک) درون بدن انسان‌ها نیز راه یافته است.
همانطور که اشاره شد، آلودگی میکروپلاستیک‌ها به صورت گسترده منابع غذایی را مورد تهدید قرار داده و نمونه‌هایی از آلودگی غذا به این مواد مشاهده شده است. طبق پژوهشی که توسط محققی به نام Hantoro و همکارانش انجام شد، میزان مصرف سالانه جهانی میکروپلاستیک‌ها در انسان‌ها از طریق مصرف غذاهای دریایی، حدود 3.5 تا 104 مگاپیکسل تخمین زده می‌شود. به طور معمول، پی بردن به حضور میکروپلاستیک‌ها در بدن جانوران دریایی، از طریق دستگاه گوارش این جانوران محقق می‌شود؛ بنابراین مصرف این جانوران پس از جدا و خارج‌سازی بخش‌های آلوده محتمل، نسبت به مصرف کامل این موجودات خطر کمتری خواهد داشت. البته در این زمینه هم، برخی مشاهدات حاکی از آن است که جداسازی بخش‌های آلوده، احتمال آلودگی را به طور قطعی کاهش نمی‌دهد. از طرفی، گزارش‌هایی مبنی‌بر تشخیص MPs در عضلات ماهی‌ها منتشر شده و این یافته‌ها نگرانی‌هایی را در اتباط با پیامدهای احتمالی مصرف ماهی برای مصرف‌کنندگان این محصول دریایی به دنبال دارد.
در برخی داده‌های منتشر نشده، میکروپلاستیک‌ها در داخل جلبک‌های دریایی دیده شده‌اند. در طی سال‌های اخیر، این آلودگی در خاک زمین‌های زراعی دیده شده و محصولات کشاورزی را نیز آلوده نموده است. این مواد در سبزیجاتی که انسان‌ها مورد استفاده قرار می‌دهند و یا گیاهانی که از دل زمین بیرون آورده و مصرف می‌کنند یافت شده است.
بر اساس مطالعات آزمایشگاهی، ریشه کاهو قادر به جذب میکروسفر پلی‌استایرن است، در این مسیر پلی‌استایرن به شاخه‌ها مهاجرت کرده و ساقه‌ها و برگ‌های خوراکی را آلوده می‌کند. در این میان، ممکن است MPهای بزرگتر از جذب توسط قشر ریشه باز بمانند، اما ممکن است به سطح گیاه بچسبند.
_ در رابطه با آلودگی فیزیکی توسط میکروپلاستیک‌ها، ذرات میکروپلاستیک‌ها قادر به جذب توسط غشاها هستند که به این منظور، با تغییر عملکرد سلولی از غشاء عبور نموده و آثار سمی برای موجودات پدید می‌آورند.
در محیط دریا، میکروپلاستیک‌ها می‌توانند با هم ترکیب شده و به موجودات دریایی چسبیده یا توسط آنها بلعیده شوند؛ بنابراین با سرعت فزاینده‌ای در اکوسیستم دریایی مختلف در حال انباشته‌شدن هستند. اعتقاد بر این است که مسیر اصلیِ قرارگیری موجودات و حیوانات دریایی در معرض میکروپلاستیک‌ها، بلع این مواد است؛ زیرا در برخی موارد، با طعمه اشتباه گرفته می‌شوند. پس از بلع، توزیع میکروپلاستیک‌ها در سیستم گردش خون موجودات رخ داده و بصورت بالقوه ممکن است بافت‌ها و سلول‌های گوناگون را آلوده نمایند و عوارض جانبی را برای موجود به همراه داشته باشند. از سویی، مواد شیمیایی موجود در میکروپلاستیک‌ها، علاوه‌بر آلوده‌سازی موجودات، می‌تواند به شکارچیان نیز منتقل گردد.
بلع میکروپلاستیک‌ها در طیف گسترده‌ای از موجودات دریایی و مورد علاقه انسان همچون ماهی‌ها، دوکفه‌ای‌ها و سخت‌پوستان مشاهده شده است. علاوه‌بر دریا، آلودگی به میکروپلاستیک‌ها را در سیستم‌‌های آبزی‌پروری که در آنها ماهی، میگو و یا سایر گونه‌های پرورشی با مواد غذایی تولید شده از ماهی و سایر حیوانات پرورش داده می‌شوند، مشاهده می‌کنیم.
علی‌رغم تحقیقات فزاینده در زمینه آلودگی غذاهای دریایی و سایر اقلام غذایی انسان‌ها به میکروپلاستیک‌ها، اطلاعات در دسترس به برخی مناطق در سراسر جهان محدود می‌شود. به همین دلیل، رویکردهای جدیدی برای شناسایی، جداسازی و تعیین کمیت ذرات بسیار کوچک میکروپلاستیک‌ها در بافت‌ها، آب دریا و نمونه‌های رسوب مورد نیاز است.
یافته‌های حاصل از آزمایشات صورت گرفته، اثرات مختلف میکروپلاستیک‌ها بر روی موجودات و حیوانات دریایی را به صورت “افزایش نرخ مرگ و میر، کاهش نرخ تغذیه، تغییر توده بدنی، تغییر سرعت متابولیسم و کاهش تخصیص انرژی برای رشد، کاهش عملکرد شکارچی، تغییرات در پاسخ‌های رفتاری و کاهش عملکرد شنا و لقاح، ناهنجاری‌های لاروها، آسیب روده، سمیت عصبی ناشی از مهار استیل‌کولین‌استراز و استرس اکسیداتیو و اثرات مطلوب دیگری” بیان می‌کند. شواهد آزمایشگاهی نشان می‌دهد که بلع میکروپلاستیک‌ها احتمال افزایش اثرات آلاینده‌های شیمیایی را در ماهی بالا می‌برد؛ مطالعات میدانی شواهد کمی را مبنی‌بر این موضوع بیان می‌کند که بلع میکروپلاستیک‌ها تجمع زیستی ماهی‌ها را تغییر می‌دهد.
این شواهد بیان می‌دارد که در طبیعت، به خصوص مناطقی که غلظت بالای میکروپلاستیک‌ها را در بر می‌گیرند، جمعیت‌ها ممکن است تحت تأثیرات منفی قرار بگیرند و پیامدهای نامطلوبی برای سلامت محیط زیست، حفاظت از تنوع زیستی، خدمات اکوسیستم و امنیت غذایی انسان به دنبال داشته باشد.
علاوه‌بر محیط خانه و هوایی که استنشاق می‌کنیم، در محیط دریایی نیز، میکروپلاستیک‌ها می‌توانند منبعی برای رهاسازی مواد شیمیایی به کار رفته در درون خودشان باشند؛ مشاهده موادی که به طور عمده در طی فرآیند تولید پلاستیک‌ها استفاده می‌شوند، همچون استایرن (C8H8)، بی‌فنیل‌های پلی کلره (Polychlorinated biphenyl) ، فتالات‌ها (Phyhalates) ، بیسفنول (Bisphenol) و هیدروکربن‌های آروماتیک (aromatic hydrocarbon) در آب دریا قابل توجه است.
جیوه نیز به عنوان یک منبع خطرناک و آلوده‌کننده جهانی، در نقاط گوناگونی از محیط زیست دریایی، با غلظت‌های فراوانی یافت می‌شود، و برای انسان و حیوانات بسیار سمی است. این ماده، توسط تعداد زیادی از میکروارگانیسم‌ها انباشته شده و عده‌ای از اشکال آلی آن به خصوص متیل‌جیوه در منابع تغذیه‌ای به چشم می‌خورند.
از عوامل بیولوژیکی که به خاصیت آلوده‌کنندگی میکروپلاستیک‌ها دامن می‌زنند، می‌توانیم میکروب‌ها و سایر ارگانیسم‌هایی را نام ببریم که بر روی زباله‌های پلاستیکی قابل مشاهده هستند و با عنوان “پلاستیسفر” شناخته می‌شوند و در رابطه با گسترش گونه‌های مهاجم و پاتوژن نگرانی جدی به وجود آورده‌اند. برخی از این جوامع، ارگانیسم‌های بیماری‌زایی همانند Vibrio spp.، اشریشیا کلی (E.coli) ، استنوتروفوموناس مالتوفیلیا (stenotrophomonas maltophilia) ، باسیلوس سرئوس (Bacillus cereus) و Aeromonas salmonicida را در بر می‌گیرند.
به همین دلیل، پیشنهاد شده است که ممکن است زباله‌های پلاستیکی از راه‌هایی همجون پاتوژن‌ها و ناقلان آنها، عفونت‌ها و آلودگی‌هایی را برای انسان و حیوانات به بار آورده و سبب بروز بیماری در آنها شود.
علاوه‌بر این، پلاستیسفر، ممکن است گونه‌های مهاجم عجیب (بیماری‌زا یا غیربیماری‌زا) را شامل شود که در نهایت، از دست دادن تنوع زیستی و سایر اثرات منفی اکولوژیکی و اقتصادی را سبب شود. البته انتقال پاتوژن‌ها از پلاستیک‌های بلعیده‌شده به انسان در حال حاضر، در حد حدس و گمان است و هنوز به طور کامل مشخص نیست که نقش زباله‌های پلاستیکی در گسترش بیماری‌های عفونی برای انسان تا چه حدودی است؛ زیرا بقایای این ارگانیسم‌ها بر روی زباله‌های پلاستیکی بصورت جامع و گسترده مورد مطالعه قرار نگرفته است؛ بنابراین درک خطرات ناشی از انتقال بیماری‌های عفونی از طریق غذاهای مصرفی مطالعات بیشتری را می‌طلبد.
از مسائل مهم دیگر در ارتباط با سلامت انسان، جانوران و اکوسیستم، فعل و انفعالاتی است که بین میکروپلاستیک‌ها و سایر آلاینده‌های محیطی نگران‌کننده رخ می‌دهد و آثار و نتایج سمی به همراه دارد، از سویی مسئله تأثیر تغییرات آب و هوای جهان به خصوص افزایش دما بر این فعل و انفعالات مطرح است. مطالعاتی که طی سال‌های اخیر بر روی موجودات دریایی انجام گرفته، نشان می‌دهد میکروپلاستیک‌ها سمیت طیف گسترده‌ای از آلاینده‌ها از جمله هیدروکربن‌های حلقوی را افزایش می‌دهند. این آثار سمی در فعل و انفعالات میان میکروپلاستیک‌ها با داروها و فلزات نیز تشدید می‌گردد.
علی‌رغم شواهد علمی موجود مبنی‌بر وجود میکروپلاستیک‌ها در مواد و صنایع غذایی، هنوز اطلاع دقیقی از سرنوشت این مواد پس از بلع موجود نیست. در این باره، اثرات نامطلوبی محتمل بر سلامت انسان هنوز جای بحث و بررسی دارد و به خوبی درک نشده است. بنابراین؛ پاسخ به چند سؤال در این زمینه ضروری است: اینکه آیا قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض میکروپلاستیک‌ها به ایجاد سرطان در انسان و حیوانات دریایی منجر خواهند شد؟ و اینکه قرارگیری همزمان در معرض چند نوع میکروپلاستیک در نهایت چه تأثیراتی بر موجودات خواهد گذاشت و مسیر یا مسیرهای احتمالی پس از این قرارگیری چگونه خواهد بود؟
دانشمندان گمان می‌کنند که میکروپلاستیک‌های با اندازه بزرگتر از 150 میکرومتر احتمالاً جذب نمی‌گردند؛ در حالی که میکروپلاستیک در اندازه‌های کوچکتر از این ممکن است از حفره روده وارد سیستم لنف شده و به سیستم گردش خون راه پیدا کنند. و این در حالی است که انتظار می‌رود جذب این میکروپلاستیک‌ها بصورت محدود و نزدیک به 0.3 درصد باشد. طبق مشاهدات، فقط میکروپلاستیک‌های حدود 20 میکرومتر یا کوچکتر از آن قادر هستند به درون اندام‌ها نفوذ کنند و کوچک‌ترین اندازه این مواد، یعنی میکروپلاستیک‌هایی با اندازه 10 میکرومتر می‌توانند تمام بخش‌های بدن را تحت تأثیر قرار دهند و حتی به سد خونی_مغزی و جفت دسترسی پیدا کنند؛ با این حساب، توزیع این ذرات در بافت‌های ثانویه از جمله کبد، ماهیچه و یا مغز دور از انتظار نیست.
همچنین، محققان انتظار دارند که فعل و انفعالات ذرات میکرو یا نانوپلاستیک با سیستم ایمنی به صورت بالقوه سبب سرکوب سیستم ایمنی، فعال شدن سیستم ایمنی و بروز پاسخ‌های التهابی غیر طبیعی شود.
طی مطالعات آزمایشگاهی که به تازگی صورت گرفته، حضور میکروپلاستیک‌ها (به اندازه 10 میکرومتر) و نانو پلاستیک‌ها (حدود 40 تا 250 نانومتر) در سلول‌های مغزی و اپیتلیال انسان برای اولین‌بار به ثبت رسید. بنابراین، حدس و گمان‌های علمی درباره پیامدهای احتمالی این ذرات برای سلامتی انسان و ایجاد اثرات سیتوتوکسیک در سطح سلولی از نظر ایجاد استرس اکسیداتیو تقویت شد.
نکته‌ای که در این زمینه، یعنی ورود میکروپلاستیک‌ها به بدن انسان و سایر موجودات و اثرات احتمالی این ورود، ذهن محققان را به خود مشغول کرده است، این است که ما در حال حاضر اطلاعات دقیقی از مقادیر میکروپلاستیک‌های کوچک از جمله آن ذراتی که قادر به ورود به سلول‌ها، رسوبات و موجودات زنده و آب و هوا هستند، در اختیار نداریم.
بر اساس بررسی‌هایی که در زمینه رژیم غذایی انسان‌ها نجام شده، شیوع میکروپلاستیک‌ها در غذاهای دریاییِ مورد استفاده انسان‌ها کم است و بنابراین احتمال قرار گیری میکروپلاستیک‌ها و سایر ذرات مشابه در رژیم غذایی دریایی پایین است. اما بیان این نکته نیز حائز اهمیت است که ما بطور معمول در برابر سایر تماس‌ها از جمله میکروپلاستیک‌های موجود در هوا آسیب‌پذیر هستیم؛ در همین مورد، نتیجه یک تحقیق که اخیراً منتشر شده نشان می‌دهد احتمال بلعیدن الیاف ناشی از گرد و غبار خانگی در طول یک وعده غذایی، به مراتب از مصرف فیبر موجود در یک صدف بیشتر است.
بر طبق این ملاحظات، اگرچه در ارتباط با مصرف میکروپلاستیک‌ها توسط انسان تخمین‌هایی زده شده، اما قرار گرفتن در این موقعیت به معنای واقعی، گستره وسیع‌تری را در بر گرفته و ممکن است تعیین کمیت آن در عمل دشوار باشد. پس درک ما از خطراتی که ممکن است میکروپلاستیک‌های برای سلامتی انسان به وجود آورند، هنوز در مراحل اولیه است. به این ترتیب، تعیین چارچوب‌های تجزیه و تحلیل در رابطه با ایمنی غذایی و ارزیابی خطرات ناشی از غذاهای دریایی آلوده برای مصرف‌کنندگان ضروری است. این تجزیه و تحلیل باید قرار گیری در معرض رژیم غذایی انواع غذاها باشد و پارامترهای مختلفی مانند اندازه ذرات، ترکیب پلیمری، شکل ذرات، مساحت سطح، تراکم و ماندگاری و محتوای افزودنی را در بر بگیرد. داده‌های کنونی نمی‌توانند وضعیت واقعی آلودگی به وسیله MPs را بیان کنند؛ زیرا ما معمولاً هنگام محاسبه این آلودگی، اغلب سطح میکروپلاستیکِ موجود در غذا را در نظر می‌گیریم در حالی که از سایر احتمالات ایجاد کننده آلودگی میکروپلاستیکی از جمله فرآوری مواد غذایی، هوا و بسته‌بندی و غیره غافل می‌شویم؛ بنابراین هنگامی که تمام عوامل مدنظر قرار بگیرند، احتمال افزایش میزان MPs در غذا افزایش خواهد یافت؛ به این علت که تمام عوامل و مراحلی را که سبب آلودگی میکروپلاستیکیِ غذا شده مورد توجه قرار داده‌ایم. بنابراین، لازم است اثرات بعدی میکروپلاستیک‌ها بر سلامت انسان با احتیاط مورد توجه قرار گیرد، زیرا میان دانش فعلی که بر طبق شواهد علمی در رابطه با پیامدهای واقعی برای سلامت انسان بنا شده و بزرگی مشکلی که مورد توجه قرار گرفته، اختلاف قابل‌توجهی وجود دارد.
چالش‌ها و شکاف‌هایی که به دانش و اطلاعات ما در رابطه با میکروپلاستیک‌ها و پیامدهای آنها برای امنیت غذایی انسان و سلامت مواد غذایی مرتبط می‌گردد، شامل موارد زیر است:
_ به دلیل انتظاری که از افزایش غلظت میکروپلاستیک‌ها در آینده وجود دارد، ارزیابی منظم سطوح این مواد در غذاهای دریایی و سایر اقلام غذایی اهمیت زیادی پیدا خواهد کرد.
_ تعیین کمیت وجود MPs در بافت‌های خوراکی صدف و ماهی حائز اهمیت است؛ همچنین تعیین این کمیت در خارپوستان خوراکی، جلبک و تونیکات به دلیل مصرف گسترده این موجودات در برخی کشورها اهمیت دارد.
_ لازم است نظارت مستمر مبنی‌بر وجود میکروپلاستیک‌ها در محفظه‌های محیطی صورت گیرد؛ این ارزیابی از کاهش ذخایر ماهی و صدف در جهان جلوگیری به عمل خواهد آورد.
_ خطرات شیمیایی و بیولوژیکی مرتبط با میکروپلاستیک‌های بلعیده‌شده نیز باید مود توجه قرار داشته باشد و روش‌های جذب و انتقال این ذرات در انسان بررسی گردد.
_ به منظور ارزیابی خطرات ناشی مصرف MPs در مصرف‌کنندگان ماهی و صدف، ضروری است چارچوب‌های کلی تجزیه و تحلیل ایمنی مواد غذایی اتخاذ شود.
_ لازم است مطالعات زیادی در زمینه جذب طیف گسترده‌ی از میکروپلاستیک‌ها (از نظر اندازه و ترکیبات) در بافت‌های انسانی صورت پذیرد؛ در این میان، به تکنیک‌هایی برای شناسایی حضور میکروپلاستیک‌ها در بدن انسان نیاز داریم (مانند بیوپسی و بانک‌های بافت).
_ از دیگر زمینه‌هایی که لازم است به صورت جدی به آن پرداخته شود، پلاستیک‌هایی با اندازه‌های نانو در غذاهای دریایی است که اطلاعات کمتری از آن در دسترس است و چندان به آن پرداخته نشده است.
_ به منظور درک بهتر تأثیرات بالقوه میکروپلاستیک‌ها بر ایمنی غذاهای دریایی و سلامت انسان، به تحقیق درباره روش‌های تحلیلی و سموم سینتتیک و سمیت پلاستیک‌های با اندازه نانو و میکرو نیاز داریم.
نتیجه
وجود میکروپلاستیک‌ها در گونه‌هایی که برای مصرف انسان‌ها استفاده می‌شوند یک مشکل جهانی است و همانطور که اشاره شد, ما از راه‌های گوناگونی همچون مصرف غذاهای دریایی و سایر مواد غذایی و یا آب و هوا نیز در معرض این خطر هستیم. با این وجود، اطلاعات کمی در رابطه با حضور میکروپلاستیک‌ها در این مواد در اختیار داریم و سطح قرارگیری ما در معرض این نوع آلودگی، تا حدود زیادی ناشناخته است و اثرات بالقوه آن بر روی مصرف‌کنندگان هنوز جای بحث و بررسی دارد. به هر حال، شناخت و درک مکانیسم‌های شرکت‌کننده در ورود و جذب میکروپلاستیک‌ها به بافت‌های انسانی و اثرات محتمل آن بر بافت‌های بدن و توجه به آن در آینده اولویت دارد.
منابع
1. the potential effects of microplastics on human health what is known and what is unknown
2. microplastics in food health risks
3. Marine microplastic debris: an emerging issue for food security, food safety and human health
نویسنده : زهرا مفیدی
